Knjaževac, Zaječarski okrug, Srbija
Legende o nastanku imena Knjaževca prenose se usmeno, s kolena na koleno. Generacijama prepričavane postale su nezaobilazne legende ovog kraja. Legende su više puta publikovane, kako kroz literaturu tako i u turističkim vodičima, te su poznate široj zajednici. Prenosi se i usmenim putem.
- 43° 30′ 0″ N, 22° 26′ 0″ E
Legende o nastanku imena Knjaževca i danas su deo usmene tradicije u Zaječarskom okrugu. Svakodnevno su prisutne u govoru naroda opštine Knjaževac i šire. Ona predstavlja vid običajne i društvene prakse i komunikacije.
O poreklu nekadašnjeg naziva Knjaževca (Gurgusovac), postoji nekoliko legendi:
Jedno predanje vezuje naziv mesta za Grgura, najstarijeg sina despota Đurđa Brankovića koji je najverovatnije podigao crkvu Svete Trojice u Gornjoj Kamenici.
Prema drugom, naselje je dobilo ime po gukanju divljih golubova grivaša - gurgusana, koji su nastanjivali okolinu. Takođe, postoji predanje o svetoj Đurđevoj vodi blizu Miletine crkve pod Tresibabom, a po turskom nazivu (Gjurgu - Đorđe i su - voda), mesto je navodno dobilo naziv.
Sadašnje ime – Knjaževac – grad je dobio januara 1859. prilikom rušenja zloglasne Gurgusovačke kule, koja je u vreme dinastije Karađorđevića služila kao tamnica. Ime je promenjeno u Knjaževac u čast Knjazu Milošu koji je naredio da se kula sruši. U narodu je ostala priča da je Miloš plakao na grobu svog pobratima koji je umro u ovoj kuli, a potom, sa terase svog konaka na brdu gledao kako se vije dim iz ove tamnice.
Značaj predanja o nastanku imena Knjaževca sastoji se u potrebi da zajednica objasni nastanak svog naselja i imena i time doprinesu uobličavanju sopstvenog identiteta.
Drevne priče i legende vekovima se u istočnoj Srbiji prenose sa kolena na koleno, i svojevrstan su „zaštitni su znak“ ovog dela Srbije. Veoma stara usmena predanja sačuvana u ovim krajevima Srbije predstavljaju vredan deo nematerijalnog kulturnog nasleđa.
- Vladana Stojadinović, Milena Milošević Micić, Bojana Ilijić, Knjaževac - o zavičaju od A do Š, Knjaževac 2013,42
- Dušica Živković, Knjaževac i okolina, Beograd 1999, str. 778-779.
- Petar Milosavljević, Knjaževac i okolina, Beograd 1999, str. 40-41.
