Zaječar, Zaječarski okrug, Srbija

Legende o nastanku imena Zaječara prenose se usmeno, s kolena na koleno. Generacijama prepričavane postale su nezaobilazne legende ovog kraja. Legende su više puta publikovane, kako kroz literaturu tako i u turističkim vodičima, te su poznate široj zajednici. Prenose se i usmenim putem.

• 43° 54′ 15″ N, 22° 17′ 05″ E

Legende o nastanku imena Zaječara i danas su deo usmene tradicije u istočnoj Srbiji. Prisutne su u svakodnevnom životu naroda ovog kraja i predstavlja vid običajne i društvene prakse kao i komunikacije.

Postoje više legendi o nastanku imena Zaječara:

Prvi put grad Zaječar se pominje u popisu stanovništva 1446. kao selo vidinskog sandžaka koje broji osam porodica. Po jednoj legendi, nekada na teritoriji Zaječara je bilo puno zečeva u okolini pa su Zaječaru dali naziv po njima. Što se tiče porekla imena grada pretpostavlja se da je nastalo od reči „zajec” („zec“ u timočkom dijalektu), a kako je pripadao vidinskom sandžaku na bugarskom naziv „zajčar“ označavao je čuvar zečeva. Ukrstivši ta dva imena dobio je naziv Zaječar.

Drugo predanje govori da je mesto ponelo ime prema Said Ašar paši, turskom komandantu iz vidinskog sandžaka kome je Zaječar pripadao u vreme osmanske vlasti. Navodno, Said Ašar paša je na ušću Crnog i Belog Timoka sagradio sebi imanje i podigao naselje, naselivši ga stanovništvom iz Bugarske i Vlasima. U vreme Prvog Srpskog ustanka svoju vojsku postavio u dolini Timoka u godinama kriznim po srpsku despotovinu. Veruje se da je vremenom od imena Said Ašar nastao naziv Zaječar.

Grad je prvobitno ležao na desnoj obali Crnog Timoka prostirući se do brda na kome se danas nalazi park šuma Kraljevica. Kasnije se život preneo i na levu obalu reke šireći se ka zapadu i doseljavanjem sve više srpskih porodica postaje srpski grad.

Značaj predanja o nastanku imena Zaječara sastoji se u potrebi da zajednica objasni nastanak svog naselja i imena i time doprinesu uobličavanju sopstvenog identiteta. Drevne priče i legende vekovima se u istočnoj Srbiji prenose sa kolena na koleno, i svojevrstan su „zaštitni su znak“ ovog dela Srbije.  Veoma stara usmena predanja sačuvana u ovim krajevima Srbije predstavljaju vredan deo nematerijalnog kulturnog nasleđa.

• Sa bojnih polja 1912–1918,  Nikola Colović, prir. Agim Januzi, Velibor Todorov, Zaječar 2016.494-495.
• Fragmenti popisa vidinskog sandžaka iz 1466. godine, mešovita građa, Dušanka Bojanić, knj.2, Beograd, 1973, str 38-39
• Zaječar i crna reka od XV do XVIII veka, Glasn. Etnografskog muzeja, knj 42, Dušanka Bojanić – Lukač,  Beograd, 1978, str 40-41
• http://tozajecar.rs/istorijat/ Turistička organizacija grada Zaječara